Anne karnındayken ( embriolojik dönemde ) bebeğin yüz gelişimi sırasında üst dudağın ve damağın farklı nedenlerle birleşememesi (füzyon eksikliği) nedeniyle oluşan yarıklara dudak damak yarığı denir.
Yarık dudak damak değişik ırklarda farklı oranda görülmekle beraber Avrupa da ortalama 750-1000 doğumda bir görülmektedir. En sık Japonlarda yaklaşık 600 doğumda 1 en az siyah Amerikalılarda yaklaşık 2200 doğumda 1 dir. Halk arasında tavşan dudak olarak da isimlendirilen bu hastalıkta olguların % 80’ninde sadecedudak yarığı vardır, genellikle tek taraflı ve ağırlıklı olarak da sol taraftadır. Sol / sağ oranı 2/1 dir.
Yarık Dudak Damak Oluşum Nedenleri
Bir çok nedenin bu duruma yol açtığı ve bunlar arasında bazı ilaç kullanımının, vitamin eksikliklerinin, virüs enfeksiyonlarının ,sigaranın, alkolün, genetiğin (ailesel) etkili olduğu düşünülmektedir.
Prof. Dr. Kemal UĞURLU’ya Soru Sorun:
Ailesel özellikler
Tavşan dudak olmayan anne ve babadan doğan ilk çocukta yarık görülürse, ikinci bebekte görülme olasılığı %4 dür. Tavşan dudak olan anne veya babadan ilk çocuk yarıklı doğarsa ikinci çocukta yarık riski %16 dır.
Embriyoloji:
Anne karnında yüzün gelişimi 5 ila 8’inci haftalar arasında olmakta ve 12-17. haftaya kadar tamamlanmaktadır. Bu dönemde yüzün oluşmasını sağlayan tomurcukların birleşmesinde yaşanan sorunun büyüklüğüne göre dudakta küçük bir çentikten dudağın tamamen tek taraflı veya iki taraflı yarık olmasına kadar giden bir yarık dudak anomalisi oluşabilir. Aynı şekilde yarık damak da üst çenedeki küçük bir çentikten damağın tek ve iki taraflı tamamen yarık olmasına kadar giden bir anomali oluşabilmektedir. Embriyolojik olarak dudak damak gelişimi primer (birincil) ve sekonder(ikincil) olarak iki ayrı bölümden oluşur. Primer bölümde üst dudak ve damağın dişleri içeren kısmı, sekonderde ise sert ve yumuşak damak kısımları anlaşılır.
Yarık Dudak ve Damak Hastalığının Görülme Çeşitleri
Dudak damak yarıklarının çeşitleri değerlendirilirken sınıflama embriyolojik gelişime göre yapılır. Bebekte yarık tek taraflı olabilir, yada iki taraflı olabilir. İki taraflı yarıklar birbirlerine simetrik (eşit) olabileceği gibi birbirlerinden farklı da olabilir.
Yarıklar genel olarak 3 gruba ayrılarak sınıflandırılır.
Yarık Dudak; Üst dudakta görülen bütün yarıklara denir. Değişik formları vardır. Üst dudağın tam (komlplet) ya da tam olmayan (inkomplet) yarıkları vardır. Tek taraflı olabildiği gibi iki taraflı da olabilirler. Bu yarıklar damağın dişlisegmentinde de devam edebilir.
Yarık Dudak Damak; üst dudakdaki yarığın damakta da devam ettiği gruptur.
Yarık Damak; üst dudağın sağlam olduğu, sert damağın, yumuşak damağın veya beraber ikisinin de yarık oldukları gruptur.
Dudak Damak Yarıklarında Tanı Konması
Hamilelik sırasında yapılan ultrasonlarda ileri düzey (morfolojik) değerlendirmelerde yüz yarıkları görülebilmektedir. Tanısı konduktan sonra eşlik eden başka sendrom var mıdır, araştırmalıdır. Özellikle nadir görülen orta hat dudak yarıklarında santral sinir sistemini etkileyecek şekilde kafa tabanı yarıkları görülebilir. Nadir görülen Trisomie 13, Trisomie 18, VanderWoodsendromu, TreacherCollins sendromu, Stickler sendromu, Shprintzen sendromu, Goldenhar sendromu, Pierre Robin sendromu araştırılmalıdır.
Yarık Dudak Tedavisi – Yarık Damak Tedavisi
Dudak damak yarıklarının tedavisi bir ekip tarafından ve uzun süren bir zaman diliminde tam olarak yapılabilmektedir. Bu ekip içerisinde (yüz yarıkları konusunda deneyimli bir Plastik – rekonstrüktif cerrahın koordinasyonunda), çocuk hekimleri, ortodontistler, ortofonistler (konuşma uzmanları), KBB uzmanları, psikologlar, genetik uzmanları bulunmaktadır.
Tedaviye öncelikle ailenin çocuğa yaklaşımını düzenlemekle başlanır. Çocuğun bakım, beslenme ve psikolojisinin özellikleri öğretilir. Çocuk doktorları tarafından düzenli olarak yapılan kontrollerle gelişim, kilo ve boy takipleri yapılır. Bu çocuklarda en sık görülen besinlerin akciğere kaçmaları nedeniyle gelişen akciğer enfeksiyonları ve orta kulağa sıvı toplanmasına bağlı işitme sorunları ( KBB uzmanlarınca) yakın olarak izlenir.
Dudak Damak Yarıklarında Bebeğin Beslenmesi
Dudak damak yarığı olan bebekler anne sütünü emmekte zorlandıkları için değişik yöntemlerle beslenme sağlanmalıdır. Öncelik bebeğin emmesini sağlamaya çalışmaktır. Yeterli olmadığında ise izole damak yarıklarında damağı kapatıcı epitezler yardımı ile bebek emebilir. Anne sütü bir biberonla verilebilir. Değişik uzunluktaki biberon uçları denenerek en uygun uç bulunmalıdır. Bebeğin beslenme pozisyonu çok önemlidir. Bebek 45 dereceden daha dik pozisyonda yani yarı oturur pozisyonda olmalıdırki besinler akciğerine kaçmasın. Yoksa bebek sürekli öksürür ve kaçak nedeniyle akciğer enfeksiyonları geçirir.
Yarık Dudak Damak Ameliyatı Öncesi Hazırlık
Bebekler doğduklarından hemen sonra deneyimli bir ortodontist tarafından değerlendirilerek gerekli görüldüğü takdirde (damak yarığında) damak için kapatıcı bir epitez yapılarak beslenmesi kolaylaştırılır. Dudak yarıklarında ise burnun ve diş kemiklerinin (alveol) ; yarık tarafına doğru aşırı eğilmesiniyadaburnun şeklinin bozulmasını (kemik eksikliği nedeniyle) engellemek için Mold ismini verdiğimiz (özel, her hastaya ayrı hazırlanan) protezlerle ameliyata hazırlık yapılır. Bu protezleri doğumundan ameliyata kadar takan bebeklerin ameliyat sonuçları çok daha başarılı olmaktadır.
Yarık Dudak Damak Tedavi Planı ve Zamanlaması
1– Doğumun 1. haftasında bebek beslenme ve burun-damak moldingi ( burun ve damak pozisyonunu düzelten protez) açısından değerlendirilir ve deneyimli ortodonti uzmanlarınca uygun protez hazırlanır.
2– Çocuk Hastalıkları ve KBB uzmanlarınca 3. aya kadar beslenme, akciğer ve işitme sorunları değerlendirilir ve tedavi edilir.
3– Genel gelişimi uygunsa 3. ayda dudak yarığı onarımı yapılır.
4– 6-12 arasında damak yarığı onarımı yapılır.
5– 18. aydan 5. yıla kadar konuşma terapisiortofonist takibinde ve desteğinde ailece yapılır. Bu dönemde damakta yada diş kemiğinde (alveol)komplikasyon olarak oluşan, fistül denilen küçük açıklıklar cerrahi olarak onarılır.
6– 7-11 yaş arasında damak yada diş kemiğindeki (varsa) kemik eksiklikleri onarılır.
7– 12-16 yaş arasında dişlerin kalıcı olarak çıkması ile beraber ortodontik tedavi başlar ve dişlerin en iyi şekilde dizilmeleri sağlanır, çene gelişimi takip edilir. Eğer alt ve ya üst çenenin gelişiminde bir gerilik yada aşırılık varsa 18 yaşında yapılacak çene düzeltme ve ısırım ameliyatına uygun bir ortodontik tedavi yapılır.
8– 18 yaşından sonra gereken son düzeltmeler yapılır. Eğer dudakta iz yada şekil sorunu varsa düzeltilir. Dolgunluğu yeterli değilse dolgu yada doku injeksiyonları yapılır. Burunda şekil bozukluğu varsa düzeltme yapılır, nefes alma ile ilgili sorunu varsa ona yönelik düzeltme yapılır. Isırım bozukluğu varsa çene ameliyatı yapılır, dişlerdeki eksiklikler implantyada protezlerle tamamlanır ve tedavi bitirilir.
9– Tedavinin herhangi bir aşamasında ailenin veya ekipten bir uzmanın talebiyle deneyimli bir psikologdan destek alınabilir.
Yarık Dudak Ameliyatı
Bebek 3 aylık olduğunda dudak yarığı ameliyatı olabilmektedir. Öncelikle genel anestezi açısından bebeğin durumu değerlendirilir. Gelişimi ve kilosu uygun olan bebekler (hemoglobin 10 mg/dl, kilosu 4.5-5 kg ) ameliyat edilerek dudak onarımı yapılır. Çok sayıda cerrahi teknik vardır, Plastik ve Rekonstrüktif cerrah kişisel deneyimine göre birisini seçer. En sık kullanılan Millard’ın onarım tekniğidir. Onarımlar kısaca üç planda yapılır. Ağız içi derisi (mukoza) onarımı, kas onarımı ve deri onarımı şeklindedir. Millard’ın tekniğinde yarık kenarlarındaki deri kas ve mukoza bir bütün olarak karşılıklı rotasyon ve ilerletme yöntemleri ile yapılırlar. Yarık dudak ameliyatı 1-2 saat sürer, hastanede kalma süresi 1 gündür. İyileşme ortalama 10 gün içerisinde olmaktadır. Dudaktabirleşim yerinde meydana gelecek izin hiçbir zaman tam olarak kaybolmayacağı az da olsa görüneceğidir bilinmelidir.
Damak Yarığı Ameliyatı
Bebek 6 -12 aylık olduktan sonra genel durumu ve yarığın genişliği değerlendirilerek onarım ameliyatı yapılır. Genellikle yarık damağın kenarında bulunan dokuları onarım için yeterli olur. Çok sayıda onarım tekniği vardır en sık kullanılanlar VonLangenbeck (basit palatoplasti) damak onarımı ve geri itme (puchbackpalatoplasti) damak onarımı yöntemleridir. Bu ameliyatlarda damak yarığının her iki kenarında bulunan damak dokuları 3 planda ( burun mukazası onarımı, yumuşak damak kasları onarımı ve ağız içi mukoza onarımı ) olmak üzere onarılır. Yarık damak ameliyatı 1-2 saat sürer, hastanede kalma süresi 1 gündür. İyileşme süresi yaklaşık 2 haftadır. Bu süre içerisinde bebeğin beslenme sırasında damağa zarar vermemeye özen gösterilir.
Yarık Dudak Damak Tedavisinde Yaşanabilecek Olası Sorunlar ve Çözüm Yöntemleri
Dudak damak yarığı olan bebeklerin tedavisi deneyimli bir ekip tarafından yapıldığında sorunları minimal olmaktadır. Tedavi sürecinde yaşanabilecek sorunlara bakıldığında ise bölge bölge şunlarla karşılaşılmaktadır.
Dudak Yarığı Tedavisinde Komplikasyonlar
Ameliyat sonrasında yeterli kas bütünlüğü sağlanamamış olabilir. Bu durumda onarım bölgesinde dudak daha ince görülebilir ve ıslık çalma hareketi yaparak dudağını tam büzüştüremez, deride çentiklenme ve izinde düzensizlik olabilir. Dudağın M şeklindeki formu tam olarak sağlanamamış olabilir.
Bunların tedavisi amacı ile daha ileri yaşlarda revizyon ameliyatı yapılarak kaslar tekrar onarılır ve izler daha iyi hale getirilir.
Yarık Dudak Damakta Burun Tedavisi
Dudak Damak yarıklarında, değişik boyutlarda burunda şekil ve fonksiyon bozuklukları görülmektedir. Yarık tarafındaki kemik, kıkırdak ve yumuşak doku yetersizlikleri nedeni ile burun bir tarafa doğru eğrilir. İçerisindeki septum ve konkalarda şekilsel ve fonksiyonel bozukluğa yol açabilecek gelişmeler olur. Burun aksı deviye olur ve ucu aşağı doğru bakar. Çözümü 18 yaşından sonra burun ameliyatı ile bu sorunları gidermektir. Ameliyat en iyi şekilde yapılsa bile, yapısal doku bozuklukları nedeni ile normal bir burundan ufak farklılıklarının kalacağını unutmamak gerekir.
Diş ve Diş kemiği (alveol) Sorunları ve Fistül
Sık görülen sorunlardandır. Dudak, damak ve burun arasında yumuşak doku ve kemik iyileşme sorunlarına bağlı olarak gelişen delikler (fistüller) olabilir. Ağızdan alınan sıvıların burundan gelmesine yol açarlar. Alveol kemiğindeki birleşme ve gelişme geriliği diş kaybına yol açabileceği gibi ısırımınbozulmasınada yol açabilir. Çözümü ameliyatla fistüllerin kapatılması ve gerekiyorsa kalça bölgesinden alınan kemik greftleri ile alveolar kemiğin onarılması takibende eksik dişlerin mümkünse implantlarla giderilmesidir.
Damak Yarığı Tedavisinde Komplikasyonlar
Damak yarığı hastalarında en sık görülen sorunlar; damak bölgesindeki kapanmamış delikler (fistüller) ve kemik eksiklikleri orta yüzün gelişme geriliğine bağlı üst çeneninalt çeneye göre geride olması boğazarka bölgesinde (farenks) yumuşak damağın yeterince boğazı kapatamaması nedeniyle oluşan ses ve konuşma bozukluklarıdır (farengeal yetmezlik).
Hastanın tedavi planlaması sorununa uygun olarak yapılmaktadır. Eğer fistül varsa ameliyatla fistüllerin kapatılması gerekir. Fistül onarımı sırasında yeterli yumuşak doku örtümü sağlanabileceği düşünülürse kalçadan alınacak kemik gefti ile kemik eksikliği onarımıda yapılabilir.
Orta yüz gelişim geriliği varsa ortodontik diş tedavisini takiben 18 yaşından sonra ortognatik cerrahi yapılarak üst çene ilerletme ameliyatı uygulanır.
Ortognatik cerrahi hakkında detaylı bilgi alabilmek için tıklayıp, blog yazımı okuyabilirsiniz.
Dudak damak yarıklarında konuşma bozuklukları
Öncelikle konuşma bozukluğunun boğazdaki hangi yapıdan daha fazla etkilendiğini tesbit etmek amacı ile burundan endoskopla girilerek bir konuşma incelemesi yapılır. Konuşma sırasında boğazdaki sesleri üreten kas yapılarının fonksiyonları ayrı ayrı değerlendirilerek hava kaçağının analizi yapılır. Sonrasında bu analize uygun olarak değişik tekniklerle yumuşak damağın kaçağı (yetersizliği) giderilir yada azaltılarak konuşma daha iyi hale getirilebilir.
Dişlerde oluşabilecek çürük ve dizilim bozuklukları diş hekimleri tarafından takip edilerek tedavileri her yaşda yapılmaktadır.
Dudak Damak Yarıklarında Estetik Ameliyatlar
Estetik amaçlı olarak dudaklarda dolgunlaştırma ameliyatları, kepçe kulak düzeltme ameliyatları, elmacık kemik yetersizliği için uygulanan implant veya kemik grefti ameliyatları, ısırım bozukluklarında ortognatik cerrahi ameliyatları, yüzün yumuşak doku zayıflığında yağ enjeksiyonları veya orta yüz yükseltme ameliyatları burun estetiği vb. estetik ameliyatlar yapılmaktadır.
